ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΟΜΑΔΑ 2003 Η Επιχειρησιακή Ηθική ως Παράγοντας Ανάπτυξης της Επιχείρησης

Σκοπός
Η ερευνητική ομάδα Athens GSM - Research Team αποτελεί θεσμό, που συγκροτήθηκε με σκοπό την παραγωγή ακαδημαϊκής γνώσης άλλα και την ουσιαστική συμβουλή στην ανάπτυξη των ελληνικών επιχειρήσεων.

Θεματολογία - Παρουσίαση
Φέτος, η ερευνητική ομάδα εκπονεί έρευνα με θέμα: "Επιχειρησιακή Ηθική στην Ελλάδα" και τα αποτελέσματα θα ανακοινωθούν σε ημερίδα Workshop, που διοργανώνεται την Πέμπτη 26 Ιουνίου 2003 και ώρα 19:00 στις εγκαταστάσεις του Athens GSM.

Τα μέλη
Επικεφαλής του Research Team 2003 είναι οι καθηγητές Δρ Μιχάλης Πετράκης, Δρ Χρήστος Αθανασούλης και ο Δρ Παναγιώτης Φωτόπουλος ενώ τον συντονισμό έχει αναλάβει η Ίρις Μπέγκα.

Στη ερευνητική ομάδα "Research Team 2003" συμμετέχουν επίσης φοιτητές των προγραμμάτων MSc, MBA και DBA του Athens GSM.

Ταυτότητα της Έρευνας
Η έρευνα βασίστηκε στο άρθρο των Spero C.Peppas και George J.Peppas (2000) "Business ethics in European Union: a study of Greek attitudes", Journal of Management Decision,Vol 38/6, pp 369-376.

Το δείγμα της έρευνας ήταν 100 στελέχη επιχειρήσεων, στην μεσαία, ανώτερη και ανώτατη διοικητική βαθμίδα, ηλικίας 23-45 χρονών.

Ενδεικτική Βιβλιογραφία

• Colin Fisher and Alan Lovell,(1996), Business Ethics and Values, Prentice Hall.
• George Chryssides and John Kaler (1996), Essentials of Business Ethics, McGraw-Hill International (UK).
• Spero C.Peppas και George J.Peppas (2000) "Business ethics in European Union: a study of Greek attitudes", Journal of Management Decision,Vol 38/6, pp369-376.
• Payne, D.,Raiborn, C.and Askvik, J. (1997), "A global code of business ethics" Journal of Business Ethics,Vol.16 No. 16, pp.1727-35
• Roth, N.L., Hunt, T., Stavropoulos, M. and Babik, K.(1996), "Can't we all just get along: cultural variables in codes of ethics", Public Relations Review, Vol.22 No. 2, pp. 151-61
• Michael Wright, (1995), "Can moral judgement and ethical behaviour be learned? A review of the literature", Journal of Management Decision, Vol 33, No.10, pp 17-28.

Συμπεράσματα Έρευνας

Θέμα:
"Η Επιχειρησιακή Ηθική ως Παράγοντας Ανάπτυξης της Επιχείρησης"

Ερευνητική Ομάδα:
Δρ Χρήστος Αθανασούλης
Δρ Μιχάλης Πετράκης
Δρ Παναγιώτης Φωτόπουλος
Ίρις Μπέγκα, BSc, MSc

Αθήνα, Ιούλιος 2003

Η συζήτηση για την Ηθική των Επιχειρήσεων συχνά περιστρέφεται γύρω από ερωτήματα που αφορούν το πόσο αποδεκτές είναι οι δραστηριότητες της επιχείρησης από την κοινωνία ή κατά πόσο η επιχείρηση επιστρέφει πίσω στην κοινωνία κάτι περισσότερο από την ύπαρξη της. Πέρα από αυτά τα γενικά ερωτήματα η συζήτηση για την ηθική των επιχειρήσεων έχει μια ιδιαίτερη πρακτική αξία. Τα στελέχη είναι συχνά υποχρεωμένοι να παίρνουν αποφάσεις που οι συνέπειες τους θα έχουν έναν ιδιαίτερο αντίκτυπο σε τρίτους. Οι αποφάσεις μπορεί να αφορούν την αντιμετώπιση ενός πελάτη, την διοίκηση των υπαλλήλων της επιχείρησης ή τέλος τις επιπτώσεις που έχει η δραστηριότητα της επιχείρησης σε πανανθρώπινα θέματα όπως το περιβάλλον και η εκμετάλλευση των φυσικών πόρων. Το περιεχόμενο της ηθικής αλλάζει με τις εποχές και τους υφιστάμενους οικονομικούς και κοινωνικούς σχηματισμούς. Στην σύγχρονη ελληνική πραγματικότητα των επιχειρήσεων θα μπορούσε κανείς να διακρίνει δύο κυρίαρχες αντιλήψεις. Σύμφωνα με την πρώτη, οι επιχειρήσεις οφείλουν να λαμβάνουν υπόψη τους τα συμφέροντα όλων των 'ενδιαφερόμενων μερών'. Το όποιο καλό προκύπτει από την δραστηριότητα της επιχείρησης θα πρέπει να κατανέμεται με μεγάλη προσοχή έτσι ώστε κανένα ενδιαφερόμενο μέρος να μην είναι ο αδιαμφισβήτητος νικητής ή ο βέβαιος ηττημένος. Η διοίκηση θα πρέπει να δίνει προτεραιότητα τόσο στην επιβίωση του οργανισμού όσο και στα μακροπρόθεσμα συμφέροντα των 'ενδιαφερομένων μερών'. Στα 'ενδιαφερόμενα μέρη' περιλαμβάνονται οι μέτοχοι και τα στελέχη, οι εργαζόμενοι, οι πελάτες οι προμηθευτές και η τοπική κοινωνία.

Σύμφωνα με τη δεύτερη άποψη, την άποψη της 'χρηστικότητας', η ηθικότητα των πράξεων κρίνεται από τις συνέπειες της. Μια πράξη είναι ηθική στην περίπτωση που συγκρινόμενη με οποιαδήποτε άλλη εναλλακτική, αποφέρει το μεγαλύτερο όφελος ή τουλάχιστον την ελάχιστη ζημία για την πλειοψηφία. Το καλό μπορεί να αφορά την ευτυχία, τον πλουτισμό ή την ικανοποίηση εσωτερικών επιθυμιών. Η αναζήτηση του μέγιστου καλού για την πλειοψηφία αφήνει ανοικτό το περιθώριο κάποια άνθρωποι να αντιμετωπίζονται σαν μέσα για την επίτευξη του τελικού σκοπού. Αρκετοί θεωρητικοί της Διοίκησης των Επιχειρήσεων εικάζουν ότι τα τελευταία χρόνια η χρηστική αντιμετώπιση των επιχειρηματικών θεμάτων κερδίζει όλο και περισσότερο έδαφος.

Η έννοια της ηθικής στις επιχειρήσεις συνδέεται άμεσα με τις αξίες που ενστερνίζεται και προάγει η επιχείρηση στις συναλλαγές που έχει με τους πελάτες και τους προμηθευτές καθώς και με τον τρόπο που διαχειρίζεται τους υπάλληλους της. Οι αξίες είναι βασικές ιδέες που αφορούν το πώς θεωρείται ότι θα πρέπει να ζουν οι άνθρωποι καθώς και τι θα πρέπει να επιδιώκουν. Συχνά οι αξίες εκφράζονται μονολεκτικά (π.χ. τιμιότητα, ειλικρίνεια) αλλά δεν υποδεικνύουν πώς θα πρέπει να δράσει κανείς σε συγκεκριμένες περιστάσεις. Οι αξίες αλλάζουν από χώρα σε χώρα ενώ κάποιες από αυτές φαίνεται να έχουν πανανθρώπινη αποδοχή και περιλαμβάνονται στα λεγόμενα 'δικαιώματα του ανθρώπου'. Αυτά περιλαμβάνουν την ισονομία, την προστασία του επιπέδου διαβίωσης, το δικαίωμα στην εργασία και την αναψυχή, καθώς και την αρχή της ίσης αμοιβής για ίση εργασία. Ένας τρόπος με τον οποίο οι επιχειρήσεις επιδιώκουν να βοηθήσουν τα στελέχη τους να πάρουν αποφάσεις σε θέματα που έχουν μια σαφή ηθική διάσταση είναι η εισαγωγή κωδίκων πρακτικής και ηθικής.

Οι κώδικες πρακτικής περιλαμβάνουν ένα σύνολο κανόνων που αφορούν την συμπεριφορά των ανθρώπων. Οι κώδικες πρακτικής ή προτρέπουν είτε αποτρέπουν. Συχνά όμως εκλαμβάνονται σαν ιδιαιτερότητα περιοριστικοί ή και άχρηστοι μιας και η πραγματικότητα ξεπερνάει τα συγκεκριμένα θέματα στα οποία αναφέρονται. Αντίθετα ένας κώδικας ηθικής παροτρύνει τα μέλη της επιχείρησης να επιδεικνύουν συγκεκριμένα χαρακτηριστικά όπως τιμιότητα, ακεραιότητα, αντικειμενικότητα, υποδεικνύοντας έτσι ένα πλαίσιο αναφοράς μέσα στο οποίο τα στελέχη ενθαρρύνονται να λαμβάνουν τις αποφάσεις τους. Το όφελος μιας επιχείρησης από την υιοθέτηση ενός κώδικα ηθικής μπορεί να είναι η αποφυγή δικαστικών περιπετειών, η διευκόλυνση των διαπραγματεύσεων και ο χειρισμός προβλημάτων.

Στη διάρκεια της έρευνας που έγινε από τις 20 Μαΐου 2003 έως της 26 Ιουνίου 2003, συνελέγησαν οι απόψεις από 99 μεσαία και ανώτερα στελέχη επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται στην Αθήνα και την ευρύτερη περιοχή γύρω από αυτήν. Η έρευνα ήταν ποσοτική και οι συμμετέχοντες κλήθηκαν να εκφράζουν την συμφωνία ή την διαφωνία σε μια πενταβάθμια κλίμακα. Οι ερωτήσεις στις οποίες απήντησαν αφορούσαν τις αξίες των επιχειρήσεων (5 ερωτήσεις) καθώς και τη χρήση κωδίκων ηθικής (8 ερωτήσεις). Το 74 % των ερωτηθέντων ήταν άντρες και το 26 % γυναίκες. Οι ερωτηθέντες προέρχονται από τον κλάδο των υπηρεσιών (57 %), το εμπόριο (30 %) και τη βιομηχανία (13 %).

Παρακάτω παρουσιάζονται τα σημαντικότερα αποτελέσματα της έρευνας. Το 80 % των ερωτηθέντων θεωρεί ότι οι επιχειρήσεις που πράττουν το ηθικά σωστό, θα έχουν μακροπρόθεσμα όφελος. Το 89 % θεωρεί ότι τα στελέχη δεν θα πρέπει να έχουν σαν μοναδικό μέλημα τους τα συμφέροντα των μετόχων άλλα και τα συμφέροντα των εργαζομένων και των καταναλωτών. Αντίστοιχα μόνο το 16 % των ερωτηθέντων θεωρεί ότι η κερδοφορία της επιχείρησης αποτελεί το αποκλειστικό σκοπό των στελεχών. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι οι απαντήσεις που δόθηκαν σε αυτές τις ερωτήσεις εμφάνισαν την μεγαλύτερη ομοφωνία σε σχέση με τις υπόλοιπες. Τα παραπάνω στοιχεία δείχνουν ότι τα στελέχη αναγνωρίζουν την σημαντικότητα των ηθικών θεμάτων και προφανώς η ηθική διάσταση των επιχειρηματικών αποφάσεων δεν είναι για τους ίδιους μικρή. Παρόλα αυτά ένα σχετικά μεγάλο ποσοστό του δείγματος (60%) θεωρεί ότι τα στελέχη των επιχειρήσεων στις καθημερινές του αποφάσεις τείνουν να μην λαμβάνουν υπόψη τους τα θέματα ηθικής. Το αποτέλεσμα αυτό σε συνάρτηση με τα προηγούμενα υποδεικνύει ότι τα στελέχη βρίσκονται μεταξύ 'σφύρας και άκμονος' προσπαθώντας να ισορροπήσουν ανάμεσα σε ότι θα θεωρούσαν τα ίδια σαν επιθυμητή συμπεριφορά των επιχειρήσεων και τι συμβαίνει στην πραγματικότητα. Αυτό επιβεβαιώνεται και από το γεγονός ότι 78 % των ερωτηθέντων πιστεύει πώς εξαιτίας του σκληρού ανταγωνισμού πολλά στελέχη υιοθετούν πρακτικές που θεωρούνται ύποπτες, άλλα φαίνονται απαραίτητες για την επιβίωση της επιχείρησής τους.

Αναφορικά με το κώδικα ηθικής το 70% των ερωτηθέντων πιστεύει ότι η ύπαρξη ενός κώδικας ηθικής θα προάγει την ηθική δραστηριότητα στα πλαίσια των επιχειρήσεων. Ταυτόχρονα αναγνωρίστηκε η αξία του κώδικα ηθικής σαν αρωγού στην λήψη αποφάσεων μιας και το 75 % των ερωτηθέντων θεώρησε ότι η εισαγωγή ενός κώδικας ηθικής θα διευκολύνει την λήψη αποφάσεων γιατί θα καθορίσει το πλαίσιο των αποδεκτών επιχειρηματικών δραστηριοτήτων. Η εικόνα εμφανίζεται και πάλι διαφορετική όταν οι ερωτηθέντες καλούνται να αποτυπώσουν την άποψη τους για το τι πραγματικά συμβαίνει. Μόνο το 22 % των ερωτηθέντων εκτιμά ότι ένας κώδικας ηθικής είναι εύκολο να τηρηθεί από τις επιχειρήσεις., ενώ το 73% των ερωτηθέντων θεωρεί πως τα στελέχη θα παραβιάζουν τον κώδικα ηθικής όταν πιστεύουν ότι δεν θα ανακαλυφθούν.

Η έρευνα κατέγραψε μια συστηματική διαφορά στις απαντήσεις που δόθηκαν από υποσύνολα των ανδρών και των γυναικών. Συγκεκριμένα, οι γυναίκες φαίνεται να συνδέουν σε μεγαλύτερο ποσοστό την επιτυχία της επιχείρησης με την ηθική δραστηριότητα. Επιδεικνύουν μεγαλύτερη αντίθεση στο ρόλο των διευθυντών σαν εκπροσώπων των συμφερόντων των μετόχων και δείχνουν λιγότερη συμφωνία στην άποψη ότι ο ανταγωνισμός ωθεί τα στελέχη στην υιοθέτηση ηθικά ύποπτων πρακτικών. Αναφορικά με τους κώδικές ηθικής οι γυναίκες εκφράζουν μεγαλύτερη δυσπιστία για την δυνατότητα εφαρμογής τους, ενώ θεωρούν σε μικρότερο ποσοστό από τι οι άνδρες, πως τα στελέχη θα παραβιάζουν το κώδικα ηθικής όταν πιστεύουν ότι δεν θα αποκαλυφθούν.

Θεωρώντας σαν κριτήριο την ηλικιακή διαφορά η έρευνα έδειξε ότι τα νεώτερα στελέχη εκφράζουν μεγαλύτερη δυσπιστία αναφορικά με την ευκολία τήρησης του κώδικα ηθικής ενώ προσβλέπουν περισσότερο στην μείωση των ανήθικων πρακτικών εξαιτίας της εισαγωγής τους. Τέλος, επιδεικνύουν μεγαλύτερη εμπιστοσύνη στον ρόλο του κώδικα ηθικής σαν μέσου για τον καθορισμό των ορίων των αποδεκτών επιχειρηματιών δραστηριοτήτων.

Ανακεφαλαιώνοντας τα συμπεράσματα της έρευνας φαίνεται ότι τα στελέχη των επιχειρήσεων επιθυμούν οι οργανισμοί στους οποίους συμμετέχουν να φροντίζουν τα συμφέροντα των ενδιαφερόμενων μερών και όχι μόνο την κερδοφορία. Ταυτόχρονα εκφράζουν την άποψη ότι ο σκληρός ανταγωνισμός απομακρύνει όλο και περισσότερο αυτή την επιδίωξη. Ενδεχομένως ο κόσμος των επιχειρήσεων υιοθετεί όλο και περισσότερο μια οπτική 'χρηστικότητας' πράγμα που δεν βρίσκεται σε συμφωνία με την θεώρηση των ανθρώπων που συμμετέχουν σε αυτές. Το βέβαιο είναι ότι το ηθικό περιεχόμενο των επιχειρησιακών αποφάσεων απασχολεί τα στελέχη και οι επιχειρήσεις θα πρέπει να ανοίξουν την συζήτηση για αυτές. Κάτι τέτοιο συμφωνεί με την άποψη ότι ο διάλογος για την ηθική των επιχειρήσεων και της ηθικής στις επιχειρήσεις δεν είναι ακαδημαϊκός αλλά συνδέεται με την λήψη σωστών και αποδεκτών αποφάσεων. Η διαφορά ανάμεσα στο 'δέον' και το 'γίγνεσθαι' που κατέγραψε αυτή η έρευνα αποκαλύπτει ότι η ηθική πλευρά των επιχειρηματικών αποφάσεων αποτελεί ενδεχομένως έναν ακόμα παράγοντα πίεσης για τα στελέχη.

Ένα τελευταίο σοβαρό συμπέρασμα αφορά την σημασία της επικοινωνίας μέσα στην επιχείρηση σαν μέσου για την εξασφάλιση διαφάνειας. Τα στελέχη θεωρούν πώς ο κώδικας ηθικής θα παραβιάζεται από εκείνους που πιστεύουν ότι δεν θα ανακαλυφθούν. Η επιλογή που προβάλει σαν η πλέον αποτελεσματική για τις επιχειρήσεις είναι η θεσμοθέτηση ανοιχτών και διάφανων διαδικασιών. Να λοιπόν που η ηθική δεν είναι μόνο ερώτημα της φιλοσοφίας άλλα και ζήτημα επιχειρησιακής πρακτικής.